Η ιδιόγραφη διαθήκη για να είναι έγκυρη πρέπει να είναι γραμμένη στο χέρι, να περιέχει ακριβή χρονολογία καθώς και το ονοματεπώνυμο και την υπογραφή του διαθήτη.
Όταν ένας άνθρωπος φεύγει από τη ζωή, μεταξύ των ζητημάτων που πρέπει να ρυθμιστούν από την ελληνική έννομη τάξη είναι και η περιουσία που είχε στο όνομά του κατά τη στιγμή του θανάτου του. Ο τρόπος που η περιουσία περιέρχεται σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα, τους κληρονόμους, ρυθμίζεται από το νόμο (εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή), εκτός και αν υπάρχει διαθήκη.
Η διαθήκη αντανακλά την τελευταία βούληση του κληρονομούμενου και αποτελεί ένα έγγραφο που έρχεται να αλλάξει την κληρονομική διαδοχή βάσει του νόμου, δίνοντας το δικαίωμα στον θανόντα να προσδιορίσει ο ίδιος την κληρονομική του διαδοχή και το μοίρασμα της περιουσίας του. Φυσικά, ο Αστικός Κώδικας έχει προβλέψει ειδικότερα ζητήματα και δικλείδες ασφαλείας για τους στενότερους συγγενείς του θανόντος ώστε να εξασφαλίσει ένα ελάχιστο νόμιμο μερίδιο για αυτούς (νόμιμη μοίρα).
Είδη διαθηκών: Ιδιόγραφη διαθήκη, δημόσια και μυστική
Υπάρχουν τρία βασικά είδη διαθηκών, η ιδιόγραφη, η δημόσια και η μυστική, για τις οποίες υπάρχουν αναλυτικές προβλέψεις στον Αστικό Κώδικα. Παράλληλα φυσικά προβλέπονται και οι έκτακτες διαθήκες, οι οποίες υπό προϋποθέσεις συντάσσονται σε πλοίο ή σε εκστρατεία ή σε περίπτωση αποκλεισμού. Η διαθήκη συντάσσεται μόνον αυτοπροσώπως, καθώς περισσότερα πρόσωπα δεν μπορούν να συντάξουν ποτέ διαθήκη με την ίδια πράξη και πάντα σε συμμόρφωση με τις διατυπώσεις που ορίζονται στο νόμο.
Εγκυρότητα για την ιδιόγραφη διαθήκη
Ο συνηθέστερος τύπος διαθήκης είναι η ιδιόγραφη διαθήκη η οποία ρυθμίζεται στα 1721 ΑΚ επ.. Πρόκειται για τον συνηθέστερο τύπο διαθήκης καθώς αποτελεί μια σχετικά πιο εύκολη και με λιγότερους τύπους διαδικασία που προβλέπεται ώστε να επιτευχθεί η ρύθμμιση της κληρονομικής διαδοχής από τον κληρονομούμενο και όχι από τον νόμο. Για να είναι έγκυρη μια ιδιόγραφη πρέι να γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, ώστε να μπορεί να εξασφαλιστεί ο έλεγχος της γνησιότητας της, να περιέχει χρονολογία (ημέρα, μήνας και έτος) καθώς και περιέχει την υπογραφή του ίδιου. Τα τρία αυτά στοιχεία αποτελούν και τον συστατικό τύπο της ιδιόγραφης διαθήκης και η ύπαρξη τους εξασφαλίζει την εγκυρότητα της ως δικαιοπραξίας.
Πέραν αυτών, η ιδιόγραφη διαθήκη δεν υποβάλλεται σε κανέναν άλλον τύπο προκειμένου να είναι έγκυρη.
Τι περιέχει η ιδίογραφη διαθήκη
Παρότι πρόκειται για έναν είδος διαθήκης με λιγότερους τύπους φυσικά μπορεί να προκύψουν ζητήματα ακυρότητας. Βάσει των συστατικών της στοιχείων, μη έγκυρη (δηλαδή άκυρη) μπορεί να κριθεί μια ιδιόγραφη διαθήκη που δεν συντάχθηκε ολόκληρη από τον ίδιο το διαθέτη, δεν είναι χρονολογημένη και υπογεγραμμένη από αυτόν. Παραδείγματος χάρη, όταν ο διαθέτης χρησιμοποιεί μηχανικά μέσα, όπως ένα μαγνητοφωνάκι, ή το χέρι του στο γραπτό λόγο κατευθύνεται από τρίτο πρόσωπο εγείρονται σημαντικά ζητήματα ακυρότητας.
Αν ο συντάξας διαθέτης δεν είναι ικανός να διαβάζει χειρόγραφα, τότε δημιουργείται επίσης λόγος ακυρότητας, καθώς κάτι τέτοιο απαγορεύεται ρητά από το νόμο.
Ψευδής ή εσφαλμένη χρονολογία δεν επάγεται μόνη της ακυρότητα της ιδιόγραφης διαθήκης. Απλές προσθήκες σε περιθώριο ή σε υστερόγραφο υπογράφονται από το διαθέτη, προκειμένου αυτή να είναι έγκυρη. Αν δεν υπογραφούν, λογίζονται ως μη γεγραμμένες, είναι δηλαδή άκυρες, χωρίς ωστόσο το κύρος της διαθήκης να επηρεάζεται. Τέλος, διαγραφές, παρεγγραφές, ξύσματα ή άλλα τέτοια εξωτερικά ελαττώματα αφήνονται στην διακριτική ευχέρεια του δικαστή και την εκτίμηση του δικαστηρίου.
Τα εξωτερικά αυτά ελαττώματα βεβαιώνονται από το δικαστήριο που δημοσίευσε τη διαθήκη και μπορούν, κατά την κρίση του δικαστηρίου, να επιφέρουν ολικά ή μερικά την ακυρότητα της διαθήκης.
Στην ιδιόγραφη διαθήκη δεν απαιτείται συμβολαιογράφος
Η ιδιόγραφη διαθήκη δεν απαιτεί τον τύπο του συμβολαιογράφου για να είναι έγκυρη. Ωστόσο, μπορεί να κατατεθεί από το διαθέτη σε συμβολαιογράφο για φύλαξη κατά τις κοινές διατάξεις για την κατάθεση των εγγράφων, χωρίς αυτό όμως να αποτελεί στοιχείο του κύρους της διαθήκης. Μόλις επέλθει ο θάνατος του διαθέτη, ο κάτοχος της ιδιόγραφης διαθήκης υποχρεούται να την εμφανίσει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση στον αρμόδιο Ειρηνοδίκη προκειμένου αυτή να δημοσιευτεί και με αυτό τον τρόπο οι τετιμημένοι να λάβουν γνώση.
Βεβαίως, η δημοσίευση δεν αποτελεί συστατικό τύπο και το κύρος της δεν θίγεται αν δεν γίνει πράξη δημοσίευσης. Είθισται ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις αμφισβητήσεων και διεκδικήσεων, μαζί με την δημοσίευση να ακολουθείται και η διαδικασία της «κήρυξης διαθήκης ως κυρίας», ώστε αυτή να τεκμαίρεται από ένα σημείο και μετά ως γνήσια και να εξαναγκάζεται ο αμφισβητήσας να αποδείξει την ακυρότητα.
Πλεονεκτήματα που έχει η ιδιόγραφη διαθήκη
Όπως κάθε επιλογή, έτσι και η επιλογή της ιδιόγραφης έναντι των άλλων διαθηκών, εμφανίζει πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Αρχικά, τα κυριότερα πλεονεκτήματα είναι η απλότητα και η μυστικότητα της, καθώς δεν απαιτούνται πολλές διατυπώσεις και πανηγυρικοί τύποι με τη σύμπραξη τρίτων προσώπων, καθιστώντας έτσι ικανό για σύνταξη ακόμα και έναν ετοιμοθάνατο.
Η απλότητα και ευκολία της διαδικασία, παρότι την καθιστά αδάπανη, συνδέεται και με το βασικό μειονέκτημα του μεγαλύτερου κινδύνου αλλοίωσης, απώλειας και καταστροφής από πρόσωπα των οποίων τα συμφέροντα θίγονται από αυτήν. Τέλος, μια ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί να εγείρει σημαντικά ερμηνευτικά ζητήματα καθώς και να τύχει μεγαλύτερης αμφισβήτησης ως προς το αν ο διαθέτης επηρεάστηκε κατά τη σύνταξη από τρίτα πρόσωπα.
